با وجود مزایای و کاربردهای اوراق صرفه جویی انرژی در بهینه‌سازی مصرف برق حتی در بُعد خانگی، اما به نظر می‌رسد حذف قیمت‌گذاری دستوری و واقعی شدن قیمت‌ها پیش نیاز ضروری برای معنادارتر شدن این اوراق است. در چنین شرایطی ضمن تشویق مصرف‌کنندگان به کاهش مصرف روزانه، منبعی برای درآمدزایی از طریق اوراق صرفه‌جویی انرژی ایجاد خواهد شد.

به گزارش صدای بانک از پایگاه خبری بازار سرمایه (سنا)، ایران با وجود تمام منابع غنی که در حوزه انرژی در اختیار دارد، دارای یکی از ضعیف‌ترین رتبه‌ها در مصرف بهینه انرژی دنیا را هم دارد. بنابر آمار منتشر شده در آژانس بین‌المللی انرژی، ایران حدود ۹۱ میلیارد دلار یارانه انرژی را به طور سالانه پرداخت می کند.
توجه به آمار جهانی شدت انرژی مشخص می‌کند که ایران وضعیت بسیار نامطلوبی در حوزه شاخص شدت انرژی دارد. شاخص شدت مصرف انرژی تنها شاخصی است که می‌تواند شرایط نابسامان اسراف انرژی در کشور را به وضوح مشخص کند. شاخصی که مشخص می‌کند، برای تولید یک واحد تولید ناخالص داخلی باید چه میزان انرژی مصرف کرد.
البته باید در نظر داشت که مقایسه سرانه مصرف برق میان کشورهای متفاوت با توجه به تفاوت در موقعیت جغرافیایی نمی‌تواند تصویر دقیقی از این مسئله ایجاد کند. از سوی دیگر برق تنها حامل انرژی تامین برق خانگی در بسیاری از کشورهای جهان تلقی شده و حامل‌های دیگر انرژی نظیر گاز در خانه‌ها مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.
بر همین اساس، طبیعی است که میزان سرانه مصرف برق در این کشورها از سرانه مصرف برق در ایران فراتر باشد، زیرا در ایران علاوه بر مصرف برق، گاز نیز در جهت تامین انرژی گرمایش و پخت و پز مورد استفاده قرار می‌گیرد. از همین رو سرانه مصرف برق خانگی با احتساب تامین سرمایش، روشنایی و تامین برق لوازم خانگی می‌تواند، تصویر دقیق‌تری از میزان مصرف برق توسط هر ایرانی و مقایسه با سایر کشورهای جهان ارائه دهد تا بدین وسیله میزان اسراف برق توسط پرمصرف‌های عمدتا ثروتمند به وضوح بیشتری مشخص شد.
مطابق آخرین آمار ارائه شده تحت عنوان ترازنامه انرژی، سرانه مصرف برق خانگی در ایران در دی ماه گذشته، معادل ۱۰۵۸ کیلووات ساعت برای هر نفر برآورد می‌شود. این در حالی است که متوسط جهانی این آمار معادل ۱۸۲ کیلووات ساعت است. به عبارت دیگر میزان سرانه مصرف برق خانگی در ایران ۶ برابر متوسط جهانی و ۷ برابر سرانه مصرف برق هر نفر در کشوری نظیر ترکیه است.
یارانه ۵.۲ هزار میلیارد تومانی در جیب ثروتمندان پرمصرف
توجه به دو شاخص شدت انرژی و سرانه مصرف برق خانگی بیانگر آن است که انرژی در کشور ما توسط پرمصرف‌ها بدون هیچ دقتی مصرف شده و همین مسئله زمینه ایجاد خسارات گسترده‌ای را به وجود بیاورد. در همین راستا مهمترین دلیل مصرف بی‌رویه انرژی توسط قشر عمدتا پردرآمد نظام تعرفه‌گذاری غلطی است که زمینه بی‌اهمیتی انرژی را به وجود می‌آورد.
با توجه به اینکه قیمت تمام شده برق کشور با قیمت فروش این کالا تفاوت قابل توجهی دارد و رقمی بسیار کمتری است، لذا مصرف بیشتر این کالا به منزله استفاده بیشتر از یارانه انرژی است، در همین راستا اقلیت پرمصرف کشور، با استفاده بی‌رویه از برق عملاً از یارانه انرژی بسیار بیشتری نسبت به سایر مشترکان کم مصرف بهره برده و علاوه بر جلوگیری از توسعه صنعت برق زمینه بی‌عدالتی در توزیع ثروت متعلق به همه مردم را به وجود می‌آوردند.
در این راستا، استناد اظهارات سخنگوی صنعت برق، ۸۰۰ هزار مشترک خانگی صنعت برق با مصرف حداقل ۲ برابر الگوی منطقه، سالانه بیش از ۱۳ میلیارد کیلووات ساعت برق مصرف می‌کنند.
بر این اساس با توجه به اینکه هزینه تبدیل انرژی و توزیع برق معادل ۴۰۰ تومان برای هر کیلووات ساعت در نظر گرفته می‌شود، بنابراین سالانه معادل ۵.۲ هزار میلیارد تومان به جیب ۸۰۰ هزار مشترک بسیار پرمصرف و عمدتا ثروتمند می‌رود.
ابزارهای مالی جدید بورس ‌انرژی برای صرفه‌جویی و سرمایه‌گذاری انرژی
کارشناسان معتقدند یکی از روش‌های بهینه‌سازی مصرف برق می‌تواند استفاده از راهکارهای تشویقی باشد. اوراق گواهی صرفه‌جویی انرژی در دنیا به عنوان مشوق افزایش بهره‌وری، افزایش بازدهی و کاهش مصرف سوخت به کار گرفته می‌شود و همان‌طور که از اسم آن مشخص است منجر به بهینه‌سازی مصرف انرژی و کاهش شدت انرژی می‌شود.
در همین خصوص اواخر سال گذشته مدیر عامل بورس انرژی از ادامه پیگیری‌ها در خصوص راه اندازی «گواهی صرفه جویی انرژی» خبر داده بود. علی نقوی گفته بود با کمک ابزار جدید «گواهی صرفه جویی انرژی» به بهینه سازی مصرف انرژی کمک می‌شود.
شایان ذکر است، در حال حاضر راه‌اندازی بازار بهینه‌سازی مصرف انرژی به عهده بورس انرژی است، آیین نامه‌های آن در شورای عالی انرژی تصویب شده است و دستورالعمل اجرایی راه‌اندازی این بازار هم در شورای عالی انرژی تصویب شده است.
سیاست‌هایی که تاکنون برای کنترل مصرف انرژی در ایران دنبال شده روی بالا بردن تعریفه حامل‌های انرژی و جریمه مصرف‌کنندگان تمرکز داشته است، اما تمرکز ابزار مالی جدید بورس انرژی ایران، یعنی همان گواهی صرفه‌جویی انرژی روی تشویق به مصرف کمتر و خوش‌مصرفی مردم به‌جای جریمه پرمصرفان است. این ابزار، خوش‌مصرفان را در منافع حاصل از مصرف بهینه‌شان شریک می‌کند. به‌عنوان مثال، گواهی صرفه‌جویی انرژی می‌تواند یک تولیدکننده فولاد را به سرمایه‌گذاری برای بهینه‌سازی تجهیزاتش در راستای مصرف کمتر ترغیب کند تا از منافع اقتصادی حاصل از صرفه‌جویی خود بهره‌مند شود.
این ابزار دو بخش دارد: گواهی سوخت صرفه‌جویی شده؛ به صرفه‌جویی کننده‌ها معادل دارایی اوراق تعلق می‌گیرد و فرد می‌تواند گواهی صرفه‌جویی خود را در بازار عرضه کند. نوع دوم گواهی، گواهی تامین مالی است؛ براین اساس اگر شرکتی و صنایعی بخواهد تکنولوژی‌ای را برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی پیاده‌سازی کند، برای تأمین مالی این گواهی را در بازار منتشر می‌کند و تا سقف ۷۰ درصد آن دارایی صرفه‌جویی شده را در بازار واگذار کند و با منابع حاصل از آن تکنولوژی را در شرکت سرمایه‌گذاری کند.
در ادامه این موضوع و به دنبال بهینه‌سازی مصرف برق خانگی، حالا استفاده از ابزار گواهی صرفه‌جویی انرژی برای بخش خانوار هم مطرح شده است تا از این طریق امکان فروش برق صرفه‌جویی شده توسط مشترکین خانگی از طریق گواهی‌های صرفه‌جویی انرژی در بورس انرژی ایران فراهم شود.
تا جایی که چند روز پیش، رییس کمیسیون اقتصادی مجلس در نامه‌ای به رییس جمهور خواستار امکان فروش برق صرفه‌جویی شده توسط مشترکین خانگی از طریق گواهی‌های صرفه‌جویی انرژی در بورس شد.
محمدرضا پورابراهیمی در این نامه گفت: با توجه به در پیش بودن ایام اوج مصرف برق در کشور، پیشنهاد می‌شود با استفاده از ظرفیت بازار سرمایه، طرح پیشنهادی کمیسیون اقتصادی مورد توجه قرار گرفته و با دستور جنابعالی عملیاتی شود تا بهینه‌سازی مصرف برق و تسهیل تامین برق صنایع در شرایط اوج مصرف به ارمغان آید.
محورهای مهم این طرح شامل، امکان فروش برق صرفه‌جویی شده توسط مشترکین خانگی از طریق گواهی‌های صرفه‌جویی انرژی در بورس انرژی ایران؛ فراهم‌سازی امکان واردات برق توسط نیروگاه‌های بخش خصوصی و عرضه آن در بورس و نیز ایجاد تابلو برق سبز در بورس انرژی ایران به منظور فروش برق نیروگاه‌های تجدیدپذیر به صنایع بود.
حذف قیمت‌‎گذاری دستوری گامی به سمت بهینه‌سازی مصرف برق
با این وجود اما کارشناسان معتقدند تا زمانی که قیمت برق واقعی نشود، اوراق گواهی صرفه‌جویی خیلی معنادار نیست. درواقع، قیمت‌گذاری تعرفه‌ای توجیه اقتصادی ندارد، مگر اینکه معادل برق صرفه‌جویی شده دارایی دیگری چون نفت، گاز، گاز مایع و غیره داده شود، البته در بازار سرمایه و بورس انرژی زیرساخت لازم برای انجام این معاملات فراهم است.
بر این اساس، با حذف قیمت‌گذاری دستوری و واقعی شدن قیمت‌ها، علاوه بر اینکه ساخت نیروگاه و سرمایه‌گذار در این صنعت توجیه‌پذیر می‌شود، مصرف‌کنندگان خانگی هم انگیزه بیشتری برای صرفه‌جویی برق خواهند داشت. در چنین شرایطی ضمن تشویق مصرف‌کنندگان به کاهش مصرف روزانه، منبعی برای درآمدزایی از طریق اوراق صرفه جویی انرژی ایجاد خواهد کرد.