پس از گذشت سه هفته از اعمال محدودیت‌های اینترنت، همچنان بعضی از شبکه‌های اجتماعی از جمله اینستاگرام و واتساپ فیلتر هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد، اعمال فیلترینگ نه تنها هزینه سنگینی را به دولت تحمیل می‌کند، بلکه امنیت سرورهای داخلی را نیز زیر سوال می‌برد.

به گزارش صدای بانک از تجارت‌نیوز، بیش از سه هفته از اعمال محدودیت‌های گسترده برای کاربران پیام‌رسان‌های خارجی می‌گذرد. در چنین روزهایی بازار خرید و فروش فیلترشکن برای اتصال به شبکه‌های اجتماعی بسیار داغ است. اخیرا نیز یکی از اعضای هیات مدیره اتحادیه فناوران رایانه از افزایش ۳۰۰۰ درصدی تقاضا برای خرید وی پی ان خبر داد.
اما بررسی‌ها نشان می‌دهد، فیلترینگ و در نهایت استفاده از فیلترشکن‌‎ها علاوه بر هزینه‌ و چالش‌های امنیتی که برای مصرف‌کنندگان دارند، هزینه گزافی را هم به دولت تحمیل کرده و امنیت شبکه‌های داخلی را هم زیر سوال می‌برد.

اینترانت چگونه به اینترنت تبدیل می‌شود؟
در این میان نام برخی سرورها بیشتر شنیده می‌شود که ادعا دارند می‌توانند اینترنت ملی (اینترانت) را به اینترنت جهانی تبدیل کنند. به علاوه اینکه با اتصال به این سرورها مصرف اینترنت خارجی، به صورت نیم‌بها محاسبه می‌شود.
یعنی به ازای یک گیگ مصرف اینترنت تنها ۵۰۰ مگابایت از اینترنت شما مصرف می‌شود. این فیلترشکن‌ها با قیمت‌های مختلفی بین ۱۵۰ هزار تا ۳۰۰ هزار تومان در حجم‌های مختلف به راحتی در فضای مجازی خرید و فروش می‌شوند.
حامد بیدی، کارشناس حوزه فناری پیرامون شیوه کار این فیلترشکن‌ها به تجارت‌نیوز می‌گوید: از نظر تکنیکال، مسیرهایی وجود دارد که می‌تواند کاربر را به سروری در داخل ایران متصل ‌کند و آن سرور نیز اتصال به اینترنت جهانی را برقرار می‌کند.
سرورهایی در دیتاسنترهای ایران هست که به دلیل وابستگی‌های فنی هیچ‌گاه با قطعی اینترنت روبه‌رو نمی‌شوند. کاری که فیلترشکن‌ها انجام می‌دهند، به این صورت است که در ابتدا به وسیله «وی‌پی‌ان» به این دیتاسنترها و سپس با یک وی‌پی‌ان دیگر به سروری در خارج از کشور متصل می‌شوند. به این ترتیب با دو لایه وی‌پی‌ان دسترسی را به اینترنت جهانی برقرار می‌کنند. اما چنین روشی به دلیل نظارت‌هایی که روی زیرساخت شبکه انجام می‌شود، روش پایداری نیست.

استفاده از فیلترشکن غیرقانونی است؟
اخیرا اتحادیه فناوران رایانه تهران اعلام کرد فیلترشکن‌هایی که کارایی ندارند، برای دریافت حق و حقوقشان به اتحادیه‌ها مراجعه کنند. این امر نشان می‌دهد استفاده از فیلترشکن در ایران منع قانونی ندارد و با وجود فیلترینگ گسترده هنوز برای استفاده از فیلترشکن جرم انگاری نشده است.
این در حالیست که استفاده از فیلترشکن در اذهان عمومی به عنوان امری غیرقانونی جا افتاده است. بسیاری از کاربران نیز از عدم جرم‌انگاری استفاده از فیلترشکن مطلع نیستند.
باس آسوشه، معاون سابق مرکز ملی فضای مجازی در این‌باره به تجارت‌نیوز می‌گوید: استفاده از فیلترشکن در ایران قانونی نیست! یعنی کسی برای خرید و فروش فیلترشکن مجوز کسب درگاه پرداخت ندارد. اما قانون مشخصی هم برای جلوگیری از این فعالیت‌ها وجود ندارد.
وی ادامه می‌دهد: قاعدتا دولت موافق استفاده از فیلترشکن‌ها نیست، اما اینجا رفتار متناقضی از جانب مسئولان ذیربط مشاهده می‌شود. اگر با استفاده از فیلترشکن مشکلی ندارند و برایش قانون منع استفاده از آن را تصویب نمی‌کنند. پس چرا چنین هزینه سنگینی را متحمل شده و اعمال محدودیت‌ می‌کنند؟ مطلع هستید همین فیلترینگ چه هزینه گزافی را روی دوش دولت گذاشته؟ مثل این می‌ماند که شما بخواهید یک جاده را مسدود کنید، برای این کار نیاز به تجهیزات مرتبط و همچنین افرادی دارید که مرتبا محوطه را رصد کنند تا مبادا کسی مسدودسازی را دور بزند. در بحث فیلترینگ هم همین است؛ افراد زیادی شبانه‌روز درحال رصد دیتا هستند و فیلترشکن‌ها را به محض شناسایی مسدود می‌کنند که به طور کلی هزینه زیادی را ایجاد کرده است.
آسوشه ضمن ابراز نگرانی از به خطر افتادن امنیت اطلاعات کاربران با استفاده از فیلترشکن‌ها اضافه می‌کند: بدون شک استفاده از فیلترشکن علاوه بر زیان اقتصادی برای خود دولت، زیان امنیتی هم دارد. اگر استفاده از واتساپ یک ضرر داشته باشد، استفاده از این اپلیکیشن با فیلترشکن صد برابر ضرر دارد.

فیلترینگ و چالش‌های آن برای دولت
به نظر می‌رسد بحث فیلترینگ، نه تنها مصرف کنندگان اینترنت را با چالش‌های متعددی روبه‌رو می‌کند، بلکه برای دولت نیز خسارات زیادی را به همراه دارد.
کیوان نقره‌کار، کارشناس فناوری درباره چالش‌هایی که استفاده از فیلترشکن‌ها برای دولت ایجاد می‌کند، به تجارت‌نیوز می‌گوید: در چنین مواردی بیشترین زیان متوجه خود دولت است. زیرا فناوری بالاخره راه خودش را پیدا می‌کند. زمانی که اپلیکیشن‌هایی مانند اینستاگرام و واتساپ که کاربران زیادی دارند، فیلتر می‌شود، چرخش دیتای اینترنت در کشور کاهش می‌یابد و به دنبال این موضوع درآمد و بودجه وزارت ارتباطات و نهادهای ذی‌ربط هم کاهش پیدا می‌کند. از طرفی تعطیل شدن کسب‌وکارها، کاهش مالیات و بیمه (که از مهم‌ترین راه‌های درآمدی دولت است) را به همراه دارد.
او درباره به خطر افتادن امنیت کاربران و سرورهای ایران با استفاده مکرر از فیلترشکن‌ها اضافه می‌کند: استفاده از مسیرهای انحرافی برای دور زدن فیلترینگ، مشکلاتی را برای امنیت کاربر و همچنین برای امنیت شبکه‌ای که فیلترشکن روی آن اعمال شده، به وجود می‌آورد.
وی اضافه می‌کند: یعنی این محدودسازی بستری را برای بروز مشکلات امنیتی در فضای وب فراهم می‌کند. در این مورد می‌توان به حملات سایبری و هک وبسایت‌های برخی نهادهای دولتی و غیردولتی که در روزهای اخیر شاهد آن بودیم، اشاره کرد.

پلتفرم‌های داخلی کارآمد هستند؟
نقره‌کار درباره استفاده از اپلیکیشن‌های داخلی نیز بیان می‌کند: زمانی که یک برنامه داخلی از نظر فنی، توانایی‌های لازم را ندارد، نمی‌تواند اعتماد عموم جامعه را جلب کند. علاوه بر آن بار اقتصادی سنگینی را هم روی دوش جامعه می‌گذارد. مثل یکی از همین اپلیکیشن‌ها که اخیرا خبری پیرامون بودجه کلانی که برایش اختصاص یافته بود منتشر شد. مسئولان باید پیش از تخصیص بودجه‌های سنگین برای چنین پلتفرم‌هایی در ابتدا به خروجی‌های این پلتفرم‌ها توجه کنند.

رویکرد دولت چیست؟
با این تفاسیر فیلترینگ گسترده علاوه بر مردم، برای دولت نیز هزینه سنگینی دارد. روز گذشته تعدادی از پلتفرم‌ها مانند «گوگل ادز» و «لینکدین» رفع فیلتر شدند. اما اپلیکیشن‌هایی مثل اینستاگرام و واتساپ همچنان فیلتر هستند و مشخص نیست این محدودیت‌ها تا چه زمانی ادامه پیدا خواهد کرد.‎‌
همانطور که گفته شد اعمال محدودیت‌ها باعث ایجاد فضایی غیرشفاف در حوزه دسترسی کاربران شده است. از جمله مهمترین مشکلاتی که این روزها برای کاربران ایرانی ایجاد شده بحث مافیای فیلترشکن است که کارشناسان نیز نسبت به تداوم آن ابراز نگرانی می‌کنند.
هرچند اخباری مبنی بر لزوم جرم‌انگاری در این حوزه از زبان وزیر ارتباطات نیز شنیده شده است. اما روی هم رفته به نظر می‌رسد رویکرد مشخصی در این زمینه وجود ندارد تا امنیت کاربران فضای مجازی در ایران را تضمین کند.