به گزارش صدای بانک، چک سندی تجاری است که در یک برگه مخصوص نوشته شده و به جای پول نقد، مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته توجه داشته باشید که مطابق با میزان سرمایه‌ای که در حساب بانکی خود دارید، چک صادر کنید. در غیر این صورت، دچار مشکل در پرداخت مبالغ چک خواهید شد. طبق قانون، چک سندی است که فرد صادرکننده چک با استفاده از آن، به محال علیه (به معنای محلی که در آن پول قرار دارد، مانند بانک)، دستور می‌دهد تا مبلغی که روی چک نوشته شده را به دارنده چک پرداخت کنند.
چک بانکی چیست؟ (انواع چک های بانکی)
چک بانکی انواع مختلفی دارد و معمولا به 5 دسته تقسیم می‌شود. در ادامه به توضیح هرکدام از آن‌ها خواهیم پرداخت:
چک بانکی عادی
چک عادی در واقع همان چک‌هایی هستند که در هنگام باز کردن حساب جاری در بانک، با تقاضای کتبی مشتری در اختیار او قرار داده می‌شود. چک عادی رایج‌ترین نوع چک استفاده شده در ایران است و با استفاده از آن، شخص اجازه می‌دهد تا مبلغ نوشته شده در چک از حسابش برداشت شده یا به حساب فرد دیگری منتقل شود.
فرد صادرکننده چک با استفاده از این قابلیت، مبلغی از حساب جاری خود را در وجه حامل یا شخص گیرنده صادر می‌کند. برای نقد کردن این چک‌ها باید به یکی از شعب بانکی که چک را صادر کرده، مراجعه کنید. برای مثال اگر چک صادر شده از طرف بانک ملی باشد، برای نقد کردن آن باید به یکی از شعب بانک ملی مراجعه کنید.
توجه کنید که در این نوع چک اگر موجودی حساب شخص صاحب چک کافی نباشد، قادر به گرفتن پول خود نخواهید بود و تنها تضمین این گونه از چک‌ها، اعتبار فرد صادرکننده چک است. این موضوع در قانون صدور چک نیز آورده شده است. در این قانون گفته شده که:"... و دارنده آن، تضمینی جز اعتبار صادرکننده آن ندارد."
چک‌های تاییدشده
طبق تعریف بند دوم ماده یک قانون صدور چک، چک تایید شده عبارت است از:"چکی که اشخاص عهده بانک‌ها، به حساب جاری خود صادر و توسط بانک محال علیه، پرداخت وجه آن تایید می‌شود". بنابراین می‌توان گفت، تفاوت این نوع چک با چک عادی در این است که در چک‌های تایید شده، تضمین پرداخت بیشتری وجود دارد و درواقع به دارنده چک اطمینان داده می‌شود که مبلغ چک حتما نقد خواهد شد.
داشتن این چک به این معنا است که اگر شخص صادرکننده چک قادر به پرداخت مبلغ مندرج نباشد، بانک آن را پرداخت خواهد کرد. برای صدور این نوع چک، بعد از اینکه صاحب حساب چکی را در وجه شخص دیگری نوشت، بانک این مبلغ را از حساب او کسر کرده و در واقع این مبلغ در حساب شخص، مسدود خواهد شد. این کار باعث می‌شود تا چک تایید شده، تضمین بیشتری نسبت به چک عادی داشته باشد؛ چرا که در این نوع چک، بانک تایید می‌کند که به مقدار مندرج در چک، شخص وجه نقد در حساب خود دارد.
چک‌های تضمین شده
چک تضمین شده، چکی است که به درخواست مشتری توسط بانک صادر شده و پرداخت وجه آن توسط بانک تضمین می‌شود. برای صدور چک تضمین شده، نیازی نیست که فرد دسته چک داشته باشد؛ بلکه شخص با مراجعه به بانکی که در آن حساب دارد می‌تواند صدور این نوع چک را درخواست کند.
در چک‌های تضمین شده، دریافت وجه برای شخص گیرنده توسط بانک تضمین می‌شود. به این صورت که حتی اگر در حساب فرد صادرکننده چک، مبلغ کافی موجود نباشد، این امکان وجود دارد که چک در تمام شعبه‌های بانک صادرکننده نقد شود. این نوع چک‌ها مسدود یا توقیف نمی‌شوند و حتی در صورت فوت صادرکننده چک، باز هم این نوع چک اعتبار داشته و قابل وصول است.
تفاوت مهم چک تضمین شده با چک تایید شده در این است که در چک تضمین شده، صادرکننده چک خود بانک است. اما در چک‌های تایید شده، شخص صاحب حساب صادرکننده چک خواهد بود.
چک بین بانکی
یکی دیگر از انواع چک، چک بین بانکی است. چک بین بانکی در واقع چکی است که برای بانک‌های دیگر صادر می‌شود. در این نوع چک امکان وصول پول نقد وجود ندارد؛ بلکه بانک صادرکننده، پول را به حساب شخص مورد نظر در بانکی دیگر منتقل خواهد کرد. توجه داشته باشید که صدور این چک در وجه حامل ممنوع بوده و تنها کافی است به بانکی که در آن حساب دارید مراجعه کنید تا چک بانکی شما توسط بانک عامل صادر شود. از این نوع چک معمولا برای خریدها و معاملات بزرگ استفاده می‌شود و نسبت به چک عادی مزایای بیشتری دارد. فراموش نکنید که پرداخت آن از طرف بانک انجام می‌شود.
چک مسافرتی
چک مسافرتی یکی دیگر از انواع چک بانکی است و مسافرانی که می‌خواهند به خارج از کشور سفر کنند، از آن استفاده می‌کنند. استفاده از این نوع چک، جایگزین بسیار مناسبی برای پول نقد است. این نوع چک در تمام تمام شعب بانک صادرکننده قابل پرداخت است. برای استفاه از این چک فرد باید امضای دیگری در بالای چک بزند تا بتواند از آن استفاده کند.
این امضا باید در حضور بانک انجام شود تا بانک بتواند این امضا را با امضای اول فرد تطابق دهد. تنها در صورتی که امضا تایید شود آن مبلغ توسط بانک پرداخت خواهد شد.
مشخصات چک‌های جدید
طبق قانون جدید چک، چک‌های جدیدی با هدف اعتباربخشی به چک صادر شده‌اند. مشخصات چک‌های جدید صادر شده به شرح زیر است:
ظاهر این چک‌ها بنفش رنگ است.
در چک‌های جدید، شناسه یکتای 16 رقمی در سمت چپ و بالای هر برگه چک دیده می‌شود.
بر روی هر برگ چک جدید، بارکد وجود دارد.
بر روی چک‌های جدید این عبارت درج شده است:"کارسازی این چک منوط به ثبت صدور، دریافت و انتقال آن در سامانه صیاد است".
صادرکننده چک باید اطلاعات چک را از طریق ابزارهایی مانند برنامه‌های کاربردی پرداخت عمومی، همراه بانک، اینترنت بانک و سایر درگاه‌های بانکی در سامانه صیاد ثبت کند.
دریافت‌کننده نیز باید نسبت به بررسی اطلاعات چک ثبت‌شده به نام او و تایید آن‌ها با ابزارهای گفته شده، اقدام کند.
در قانون جدید، صدور چک در وجه حامل ممنوع اعلام شده و چک حتما باید در وجه ذی‌نفع مشخص صادر شود.
ثبت انتقال چک در سامانه، جایگزین پشت‌نویسی شده است.
چک در وجه حامل چیست؟
احتمالا تاکنون عبارت چک در وجه حامل را شنیده‌اید! اگر چک بانکی در وجه حامل نوشته شده باشد، هر فردی که چک را در دست داشته و در واقع حامل چک باشد، می‌تواند به بانک مراجعه کرده و چک را نقد کند. البته طبق قانون جدید که از تاریخ 1399/10/20 تصویب و به اجرا درآمده، صدور چک در وجه حامل در دسته چک‌های جدید ممنوع اعلام شده است و چک حتما باید در وجه ذی‌نفع مشخصی صادر شود.
چک برگشتی چیست؟
گاهی اوقات ممکن است چک شما وصول نشده و یا به عبارتی، چک به صورت بلامحل صادر شده باشد. در صورتی که مبلغ کافی برای وصول چک در حساب شخص صادرکننده چک وجود نداشته باشد، چک در بانک برگشت می‌خورد و در اصطلاح به آن چک برگشتی گفته می‌شود.
مراحل شکایت از چک برگشتی
بعد از مراجعه به بانک و فهمیدن اینکه در حساب شخص صادرکننده چک، وجه نقد به اندازه مبلغ چک وجود ندارد، فرد دارنده چک می‌تواند با طی مراحلی اقدام به شکایت از فرد صادرکننده چک کند. در ادامه به بررسی هرکدام از مراحل شکایت از چک برگشتی خواهیم پرداخت:
اقدام به برگشت زدن چک
فرد بعد از اینکه متوجه خالی بودن حساب و یا کافی نبودن موجودی صاحب حساب شد، در اولین اقدام برای شکایت، باید چک را برگشت زده و سپس گواهی عدم پرداخت از بانک بگیرد. دقت کنید، در صورتی که چک بی‌محلی در دست داشته باشید، تنها 2 ماه زمان دارید تا نسبت به برگشت زدن آن چک اقدام کنید. در واقع برای برگشت زدن چک، بانک باید غیرقابل پرداخت بودن چک را در سامانه یکپارچه بانک مرکزی ثبت کرده و بعد از دریافت کد رهگیری، گواهینامه عدم پرداخت را درج کرده، علت عدم پرداخت را صریحا قید کرده و آن را با امضا و مهر به دارنده چک بدهد.
مورد دومی که باید حتما به آن توجه کنید این است که برگشت زدن چک به معنای شکایت نیست و شما نمی‌توانید تنها با برگشت زدن چک به پولتان برسید. بعد از برگشت زدن چک، تنها 6 ماه فرصت خواهید داشت تا به مراجع قانونی مراجعه کرده و شکایت خود را به ثبت برسانید؛ در غیر این صورت امیدی به دریافت پولتان نداشته باشید.
ارائه مدارک لازم
اگر شما چکی را به بانک برده و گواهی عدم پرداخت دریافت کرده‌اید، می‌توانید چک را به همراه گواهی عدم پرداخت و نیز با به همراه داشتن کپی برابر اصل چک، به حوزه اجرای ثبت برده و درخواست کنید تا علیه فرد صادرکننده چک بی‌محل، اجراییه صادر شود. لازم به ذکر است که صدور این اجراییه در حدود 48 ساعت زمان خواهد برد.
هزینه صدور اجراییه برای وصول چک
فردی که برای پیگیری چک به اداره ثبت مراجعه می‌کند، در ابتدا لازم نیست هزینه‌ای پرداخت کند. در این روند، ابتدا اجراییه چک صادر شده و به فرد بدهکار ابلاغ می‌شود. فرد بعد از دریافت ابلاغیه، به مدت 10 روز فرصت خواهد داشت تا مبلغ مندرج در چک را پرداخت و یا تکلیف آن را مشخص کند. در صورتی که فرد در این 10 روز مبلغ چک را پرداخت کند، هیچ مبلغی از طرفین دریافت نخواهد شد؛ اما اگر فرد نتواند در این مدت مبلغ را پرداخت کند، نسبت به رقم صدور اجراییه 5 درصد کسر شده و به حساب خزانه واریز خواهد شد.
همچنین در صورت پرداخت نکردن وجه در مدت زمان تعیین شده 10 روزه، عملیات اجرایی برای شناساندن اموال فرد بدهکار اجرایی شده و وجه آن از طریق این اموال شناسایی شده وصول خواهد شد.
صدور اجراییه در زمان کوتاه
یکی از مزایای مهم مراجعه به اداره ثبت این است که صدور اجراییه در اداره ثبت در همان ابتدا و بدون دادگاه یا رسیدگی اولیه صورت می‌گیرد و مرحله رسیدگی مقدماتی در اداره ثبت وجود ندارد.
محدودیت‌های دارندگان چک برگشتی
در قانون جدید چک، بعد از ثبت چک برگشتی در سامانه یکپارچه بانک مرکزی، این سامانه به صورت آنلاین به تمام بانک‌ها و موسسات اعتباری اطلاع می‌دهد. بعد از گذشت 24 ساعت، تمام بانک‌ها تا زمان رفع سوء اثر چک برگشتی، محدودیت‌های زیر را برای صاحب چک برگشتی در نظر خواهند گرفت:
فرد صاحب چک برگشتی تا مدت رفع سوء اثر چک برگشتی خود نمی‌تواند هیچ‌گونه حساب جدید بانکی باز کند، همچنین حق صدور المثنی، تمدید تاریخ اعتبار کارت و تسهیلات را نخواهد داشت.
هیچ‌گونه تسهیلات بانکی و یا ضمانت‌نامه ارزی و ریالی به فرد دارای چک برگشتی، تا زمان رفع سوء اثر تعلق نخواهد گرفت.
وجوه موجود در تمام حساب‌ها و کارت‌های بانکی فرد صادرکننده چک، به میزان کسری مبلغ چک و به میزان اعلامی از طرف بانک مرکزی مسدود خواهد شد.
فرد دارای چک برگشتی، تا زمان رفع سوء اثر، قادر به گشایش اعتبار اسنادی ارزی یا ریالی نخواهد بود.
چک سفید امضا و قوانین مربوط به آن
چک سفید امضا به چکی گفته می‌شود که فرد آن را امضا کرده، اما هیچ مبلغی روی آن ننوشته است. این نوع چک بیشتر به عنوان ضمانت داده می‌شود و نشان می‌دهد که فرد صادرکننده چک به فرد دریافت‌کننده آن اطمینان کامل داشته است. در برخی از چک‌های سفید امضا، تاریخ و نام حامل نیز نوشته نمی‌شود که این گونه موارد می‌تواند دردسرساز باشد.
ممکن است فردی که چکی سفید امضا در اختیار دارد، از آن سوء‌استفاده کرده و مبلغی در آن نوشته و برای وصول به بانک ببرد. توجه داشته باشید که سوء‌استفاده از چک سفید امضا، خیانت در امانت محسوب شده و بر طبق ماده 673 قانون اساسی، هر شخصی که از چک سفید امضا سوء‌استفاده کند، به یک الی سه سال حبس محکوم خواهد شد.
نحوه نقد کردن چک در بانک
به دلیل سوء‌استفاده‌های زیاد از چک، تا تاریخ 20 دی ماه سال 1399، قوانین جدیدی در مورد چک تصویب و اجرا شد. طبق این قوانین جدید، کلیه فرآیند‌های صدور، دریافت و حتی انتقال چک باید در سامانه صیاد بانک مرکزی به ثبت برسند و در غیر این صورت، چک قابلیت نقد شدن نخواهد داشت. همچنین از اوایل سال 1400، دسته چک‌های جدیدی با اعتبار حداکثر سه سال از زمان دریافت در اختیار مشتریان قرار گرفته است. این دسته چک‌ها دارای شناسه یکتا (16 رقمی) بوده و بر روی آن عبارت:"تاریخ صدور این برگه چک تا تاریخ ... معتبر است." نیز درج شده است.
برای نقد کردن چک در بانک باید اصل چک و اصل کارت ملی خود را به همراه داشته باشید. همچنین طبق قوانین جدید باید اطلاعات چک را در سامانه صیاد به ثبت برسانید. بنابراین، مراحل نقد کردن چک در بانک به صورت زیر خواهد بود:
ابتدا باید صادرکننده، اطلاعات مربوط به چک اعم از مبلغ، تاریخ و هویت گیرنده را در سامانه صیاد به ثبت برساند و سپس گیرنده نیز باید به سامانه صیاد مراجعه کرده و با ارسال شناسه یکتا به سامانه پیامکی 701701 یا با مراجعه به استعلام وضعیت چک صیادی در وبسایت بانک مرکزی به نشانی WWW.cbi.ir، از وضعیت چک و اعتبار صاحب چک مطلع شود.
اعتبار صاحب چک با استفاده از رنگ‌های زیر طبقه‌بندی می‌شود:
رنگ سفید
این رنگ به این معناست که فرد صادرکننده چک، فاقد هرگونه سابقه چک برگشتی است.
رنگ زرد
این رنگ نشان می‌دهد که فرد صادرکننده دارای یک فقره چک برگشتی یا مبلغ حداکثر 50 میلیون ریال بوده است.
رنگ نارنجی
این رنگ نشان می‌دهد که فرد صادرکننده چک دارای 2 الی 4 فقره چک برگشتی و یا مبلغ 200 میلیون ریال بوده است.
رنگ قهوه ای
نشان دهنده این است که فرد دارای 5 الی 10 فقره چک برگشتی بوده یا اینکه مبلغ 500 میلیون ریال تعهد برگشتی دارد.
رنگ قرمز
این رنگ نشان دهنده این است که فرد صادرکننده چک بانکی دارای بیش از 10 فقره چک برگشتی یا متعهد به بازپس دادن مبلغی بیش از 500 میلیون ریال است.
بعد از انجام دادن این مراحل می‌توانید به بانک صادرکننده چک مراجعه کرده و وجه چک را به صورت نقد دریافت کنید. به این صورت که مالک نهایی چک در تاریخ مقرر باید به بانک مراجعه کرده و نسبت به وصول چک اقدام کند. در صورتی که حساب صادرکننده چک دارای کسری موجودی باشد، دریافت‌کننده می‌تواند مبلغ موجود در حساب را دریافت کرده و مابقی مبلغ کسری چک را از سایر حساب‌های انفرادی ریالی حساب در همان بانک، دریافت کند.
نکات مهم در زمان صدور چک
برای اینکه در هنگام صدور چک مشکلی برای شما پیش نیاید، بهتر است مواردی را همواره در نظر بگیرید. اولین نکته برای صدور چک بانکی این است که متن چک را حتما خودتان و با قلم خود بنویسید و هیچ‌گاه نوشتن متن را به فرد دیگری واگذار نکنید، حتی اگر آن فرد بسیار مورد اطمینان شما باشد. نکته دیگر اینکه حتما تمامی بخش‌های چک را پر کنید و بعد از اینکه مبلغ را نوشتید، ذکر کنید که این پول را بابت چه چیزی به شخص مقابل پرداخت می‌کنید. این کار، احتمال سوء‌استفاده از چک را کاهش می‌دهد.
برای اطمینان بیشتر و جلوگیری از سوء‌استفاده‌های احتمالی، بر روی مبلغ نوشته شده چسب نواری بچسبانید. در صورتی که چک شما بدون خط خوردگی نوشته شده، در بالای چک کلمه "بدون خط خوردگی" را نوشته و در دو طرف آن علامت ضربدر قرار دهید. هنگام نوشتن اعداد دقت زیادی داشته باشید و با دقت چک را بنویسید. همچنین در زیر امضا، نام و نام‌خانوادگی خود را بنویسید. لازم به ذکر است که طبق قانون جدید چک، صادرکننده چک باید تمام مندرجات چک، شامل تاریخ سررسید، مبلغ و اطلاعات هویتی ذی‌نفع را علاوه‌بر برگه چک، در سامانه صیاد نیز ثبت کند.
صادرکننده چک باید از طریق تلفن همراهی که سیمکارت آن به اسم خود صادرکننده است، به سامانه صیاد مراجعه کرده و به یکی از روش‌های زیر احراز هویت نماید:
احراز هویت در اینترنت بانک و برنامه موبایل بانک
احراز هویت در شعب بانک‌های عامل
احراز هویت در برنامک‌های موبایلی
نکات مهم در زمان دریافت چک
در زمان دریافت چک از شخص مقابل توجه کنید تا اولا چک در مقابل خوتان نوشته شود و تمام موارد آن از جمله تاریخ، مبلغ و امضا همگی در حضور شما درج شوند. چراکه در صورت استفاده از دو نوع خودکار ممکن است جنبه کیفری چک سقوط کند. همچنین توجه داشته باشید که وارد کردن شماره چک در داخل قرارداد باعث سقوط جنبه کیفری چک می‌شود. سعی کنید از دریافت چک‌هایی که دارای خط خوردگی‌های زیاد هستند، بپرهیزید؛ زیرا این نوع چک‌ها ممکن است مشکوک به کلاهبرداری باشند.
همچنین دریافت کننده چک نیز باید در هنگام دریافت چک، مندرجات روی برگه چک را در سامانه صیاد، استعلام کرده و با مندرجات روی برگه چک مطابقت دهد. در این صورت، مندرجات روی برگه با اطلاعات ثبت شده در سامانه تطبیق داده شده و بر این اساس تایید یا رد خواهد شد.
همچنین بر طبق قانون جدید، اشخاصی که قصد انتقال چکی را دارند، نیازی به پشت نویسی چک نخواهند داشت؛ بلکه تنها باید اطلاعات هویتی ذی‌نفع جدید را در سامانه صیاد وارد کنند.
دریافت‌کننده چک باید از طریق تلفن همراهی که سیمکارت آن به اسم خود گیرنده است، احراز هویت را به یکی از روش‌های زیر انجام دهد:
احراز هویت در اینترنت بانک و برنامه‌های همراه بانک
احراز هویت در شعب بانک‌های عامل
احراز هویت از طریق همراه بانک
دریافت صفحه با کد QR