سد، سازه‌ای است که برای مقاصد متعددی از جمله تامین برق، تامین آب کشاورزی، تامین آب آشامیدنی، جلوگیری از سیل، احیای زمین، انحراف مسیر آب و ترابری مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ادامه به معرفی اصلی‌ترین کاربردهای می‌پردازیم.

نیروگاه برق-آبی چیست؟
به نیرویی که از حرکت آب به دست می‌آید، انرژی آبی یا هیدرولیک گفته می‌شود. نیروگاه برق-آبی، نیروگاهی است که با استفاده از قوانین مکانیکی، انرژی هیدرولیک را به برق تبدیل می‌کند. یکی از کاربردهای اصلی سد، استفاده از آن به عنوان نیروگاه برق-آبی است.
تجهیزات نیروگاه برق-آبی در پایین دست
انرژی الکتریکی حاصل از حرکت آب یا اصطلاحا «هیدروالکتریسیته» (Hydroelectricity)، از اصلی‌ترین منابع تولید برق در جهان به شمار می‌رود. بسیاری از کشورها از رود یا رودخانه‌هایی با جریان مناسب بهره می‌برند. ذخیره این جریان با استفاده از سدها می‌تواند امکان تولید انرژی پاک را فراهم کند. هم اکنون در ایران (سال 1399)، بین 10 تا 15 درصد از برق کشور توسط نیروگاه‌های برق-آبی تامین می‌شود.

تامین آب کشاورزی توسط سد چگونه انجام می‌‌شود؟
کنترل و ذخیره آب در سدها، اغلب به منظور تامین منابع مورد نیاز برای آبیاری و کشاوزی انجام می‌شود. در بسیاری کشورها، سدها به منظور انحراف جریان آب به کانال‌ها یا خطوط لوله برای آبیاری زمین‌های کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
طبق تحقیقات صورت گرفته، بیشتر از 50 درصد از ذخایر آبی سدها در جهان، به مصارف کشاورزی اختصاص می‌یابد. در کشور ما نیز همین شرایط حاکم است. البته در برخی از موارد، آب سدها برای مصارفی نظیر توسعه مجتمع‌های شیلاتی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تامین آب آشامیدنی توسط سد چگونه انجام می‌شود؟
منبع آب آشامیدنی بسیاری از مناطق شهری در جهان، آب ذخیره شده در سدها یا سرریزها است. این ذخایر پس از انتقال به تصفیه‌خانه، طی فرآیند شیرین‌سازی به آب آشامیدنی تبدیل می‌شوند. ظرفیت مخازن سدهای ایران تا سال 1395، حدود 49.6 میلیارد مکعب بوده است. در شهرهای بزرگ ایران، بین 30 تا 50 درصد آب آشامیدنی از طریق ذخایر سدها تامین می‌شود. البته در مجموع، میزان ذخایر مورد استفاده برای آب آشامیدنی نسبت به میزان ذخایر مورد استفاده برای آبیاری محصولات کشاورزی بسیار کم است.

نقش سد در جلوگیری از سیل چیست؟
یکی دیگر از کاربردهای سد، جلوگیری از رخ دادن سیل در مناطق ساحلی و پربارش است. به عنوان مثال، سدهای تاخیری، با جمع‌آوری آب در بازه‌های زمانی مشخص، از رخ دادن سیل جلوگیری می‌کنند. پس از عبور از این بازه‌ها یا رسیدن به یک سطح خاص، آب مخزن به طور کنترل‌شده و بدون تاثیر قابل توجه بر روی جریان رود، تخلیه می‌شود.

نقش سد در احیای زمین چیست؟
«احیای زمین» (Reclamation)، فرآیندی است که در آن، بخشی از زمین اقیانوس، دریا، دریاچه و بستر رودخانه برای مصارف مسکونی، تجاری و کشاوزی آماده استفاده می‌شود. در این فرآیند، ابتدا باید از ورود آب به ناحیه مورد نظر جلوگیری کرد. سد یا خاکریز، سازه‌ای است که به این منظور مورد استفاده قرار می‌گیرد و امکان احیای زمین را فراهم می‌کند.

هدف از انحراف آب توسط سد چیست؟
سدهای کوچک معمولا به منظور انحراف آب برای مصارف کشاورزی، تولید برق، کنترل جریان آب، انتقال جریان به رودهای دیگر ، ایجاد ذخایر آب زیزمینی و یا زهکشی آب باران مورد استفاده قرار می‌گیرند.

نقش سد در حمل نقل آبی چیست؟
ذخیره آب پشت سد می‌تواند میزان جریان آب در پایین دست رود را تغییر دهد. در صورت ایجاد جریانی با عمق کافی، امکان استفاده از وسایل حمل نقل آبی مانند قایق یا کشتی برای جابجایی در مسیر آب فراهم می‌شود. از سدهای بزرگ و سدهای سلولی می‌توان به این منظور استفاده کرد.
منبع: فرادرس