اوراق مرابحه چیست؟

صکوک جمع مکسر واژه عربی صَک به معنای چک یا سفته است که نوعی اوراق بهادار اسلامی است که دارای پشتوانه مالی است. از آن‌جاییکه اوراق بدهی به دلیل وجود بهره و شبهه در ربوی بودن آن از نظر شرعی با مشکلاتی مواجه است، فقهای دینی شرایط تازه ای برای این اوراق در نظر گرفته اند و اوراق بهادار جدیدی تعریف کرده اند که بر پایه قراردادهای مورد تایید اسلامی هستند و با نام‌های مشابه شناخته می‌شوند، مانند اوراق صکوک مرابحه، اوراق صکوک مضارعه و اوراق صکوک جعاله و غیره.
فلسفه وجودی اوراق صکوک اسلامی ممانعت از انجام فعالیت‌های سفته بازانه و سوداگرانه است تا معاملات سوری منجر به ایجاد خسارت به طرفین معامله نشود. همانطور که گفته شد این اوراق از پشتوانه برخوردار هستند و از استانداردهایی برخوردار است که نمی‌توان آن را جایگزین اسلامی اوراق بدهی یا اوراق قرضه ای دانست که در دیگر کشورها در حال معامله است. از پشتوانه این اوراق می‌توان به دارایی های ترازنامه ای شرکت‌ها، دارایی‌های مشهود و فیزیکی اشاره کرد.
همانطور که گفته شد صکوک انواع متفاوتی دارد که شامل موارد زیر است:
اوراق اجاره
اوراق مرابحه
اوراق استصناع
اوراق مشارکت
اوراق مضاربه
صکوک سلم
اوراق منفعت
اوراق مزارعه
اوراق مساقات
اوراق جعاله
اوراق رهنی
اوراق مشتقه
هر کدام از این اوراق ویژگی‌های منحصر به فرد یا گاهی شبیه به هم دارند.

اوراق مرابحه چیست؟

اوراق مرابحه (Murabahah) براساس نوعی از قرارداد بیع طراحی شده است که با نام بیع مرابحه شناخته می‌شود و در آن فروشنده قیمت تمام شده کالا که شامل قیمت خرید، هزینه های حمل و نقل، نگهداری و سایر هزینه های مربوطه است را با درصد مشخصی سود به اطلاع خریدار می‌رساند و معامله در صورت توافق شکل می‌گیرد. همانطور که گفته شد اوراق صکوک مرابحه نیز بر اساس این قرارداد پایه ریزی شده است و برای تامین مالی شرکت‌هایی استفاده می‌شود که قصد خرید تجهیزات یا اموال فیزیکی دارند و در آن اوراقی با مبلغ اسمی مشخص با مقدار سود ثابتی به فروش می‌رسند که این سود در سررسیدهای مشخصی به فروش می‌رسند.
این اوراق به پشتوانه همان دارایی خریداری شده منتشر می‌شوند و از یکسو منجر به تامین مالی شرکتی می‌شود که نیاز به نقدینگی دارد و از سوی دیگر با پرداخت سود به سهامدارانی که به صورت مشاع در این دارایی سهیم هستند بازدهی معینی برای این نوع سرمایه گذاری ایجاد می‌کند. بنابراین می‌توان گفت: اوراق مرابحه اوراق بهاداری است که دارندگان آنها به صورت مشاع، مالک دارایی مالی (دینی) هستند که بر اساس قرارداد مرابحه حاصل شده است و دارنده‌ی ورق مالک و طلبکار آن دین است.

اوراق مرابحه در بورس ایران

از دیرباز بخش زیادی از مسئولیت تامین مالی شرکتها و بنگاه‌های اقتصادی در داخل کشور بر دوش نظام بانکی و از طریق بازار پول بوده است اما به تدریج با طراحی اوراق بهادار جدید و گسترش بازار سرمایه، بورس اوراق بهادار نیز به عنوان محلی برای تامین مالی آسان و با هزینه کم شناخته شد. اوراق مرابحه در کشور اولین بار در سال 1391 به منظور تامین مالی شرکت گروه صنعتی بوتان برای خرید مواد اولیه جهت مصرف در تولید محصولات شرکت، منتشر شد. پس از آن شرکتها و بنگاه های دیگری حتی شرکتهای دولتی نیز اقدام به انتشار اوراق مرابحه نمودند.

ارکان اوراق مرابحه چیست؟

اوراق مرابحه شامل ارکان حقیقی و حقوقی است که به تفصیل هر کدام را توضیح خواهیم داد.
بانی (Originator): اولین رکن است و به شخص حقیقی یا حقوقی اعم از دولت یا موسسات دولتی و غیردولتی یا بنگاه‌ها و شرکت‌های خصوصی گفته می‌شود که اوراق مرابحه مورد نظر به منظور تامین مالی آن منتشر می‌شود.
ناشر (SPV): یک نهاد یا موسسه مالی واسط است که به منظور نقل و انتقال اوراق و دارایی مابین سرمایه گذاران و بانی توسط بانی انتخاب یا تاسیس می‌شود. در واقع ناشر که به آن واسط نیز گفته می‌شود شخص حقوقی است که اوراق را منتشر می‌کند.
سرمایه‌گذاران (Investors): سومین رکن اصلی است و به اشخاص حقیقی یا حقوقی گفته می‌شود که اوراق بهادار را خریداری می‌کنند و از این طریق سبب تامین مالی بانی می‌شوند.
امین (Trustee): شخصی حقوقی است که به نمایندگی از سرمایه گذاران، مسئولیت نظارت بر کل فرآیند عملیاتی اوراق مرابحه را بر عهده دارد.
شرکت تامین سرمایه (The Investment Co): نقش واسطه‌ای میان ناشر و سرمایه گذاران دارد.
عامل (The Agent): به یک بانک، موسسه مالی و اعتباری می‌گویند که به نمایندگی از ناشر وجوه را از سرمایه گذاران دریافت می‌کند و اصل و سود اوراق را در سررسید های معین به آنها پرداخت می‌کند. عامل میتواند عامل فروش یا عامل پرداخت باشد و در بیشتر مواقع این دو یکی هستند.
متعهد پذیره‌نویسی (Underwriter): شخص حقوقی است که در صورت عدم فروش تمامی اوراق منتشر شده در مدت تعیین شده، خرید کل اوراق را بر عهده می‌گیرد.
بازارگردان (Market maker): کارگزار معامله‌گر یا شرکت تأمین سرمایه‌ای است که با اخذ مجوز لازم با تعهد به افزایش نقدشوندگی و تنظیم عرضه و تقاضای اوراق و تحدید نوسان قیمت آن، به دادوستد آن اوراق می‌پردازد.
ضامن (The Guarantor): شخص حقوقی است که بازپرداخت اصل و سود متعلق به اوراق را در سررسیدهای مقرر تعهد و تضمین می‌نماید.
حسابرس (Auditor): حسابرس معتمد سازمان است که تحت نظر امین کار می‌کند.

انواع اوراق مرابحه

اوراق مرابحه انواع مختلفی دارند که هر کدام به منظور خاصی طراحی شده اند. اصول انتشار این اوراق را می‌توان به طور کلی مشابه دانست با این حال تفاوت هایی نیز در ویژگی آنها وجود دارد که در ادامه به هر کدام می‌پردازیم.

اوراق مرابحه تامین مالی

همانطور که از نام آن پیداست این نوع از اوراق صکوک مرابحه به منظور تامین مالی دولت، موسسات دولتی، بنگاه‌ها و شرکتها است. هدف اصلی از انتشار این اوراق تامین نقدینگی لازم به منظور انجام فعالیت مورد نظر شرکت یا سازمان بانی است. برای انتشار این اوراق می‌بایست مراحل زیر طی شود.
1- بانی که قصد تامین مالی از طریق اوراق مرابحه دارد اقدام به تاسیس یا انتخاب یک شرکت یا موسسه مالی به عنوان ناشر (واسط) می‌نماید.
2- ناشر یا واسط اوراق مرابحه را به مقداری که بانی تقاضا دارد و تایید شده است منتشر می‌کند.
3- ناشر (واسط) پس از فروش اوراق و دریافت وجوه به نمایندگی از سرمایه گذاران و در نقش موکل آنان کالای مورد نظر (تجهیزات، مواد اولیه و ...) را خریداری می‌نماید و با افزودن مقداری سود آن را به بانی به صورت نسیه به فروش می‌رساند.
4- در نهایت باني متعهد ميشود که در سررسيد مشخص، قيمت نسيه کالا را از طريق شرکت تأمين سرمايه به دارندگان اوراق برساند. سرمایه گذاران می توانند تا سررسید منتظر بمانند و از سود مرابحه استفاده کنند و یا قبل از سررسید آن را در بازار ثانویه اوراق مرابحه به فروش برسانند.

اوراق مرابحه تامین نقدینگی

این اوراق به منظور تامین وجوه نقد و سرمایه در گردش خود منتشر می‌کنند. در این روش واسط یا ناشر اوراق را که پشتوانه آن بخشی از دارایی های ترازنامه ای شرکت است به فروش می‌رساند و به این ترتیب مالکان و سرمایه گذاران صاحب بخشی از دارایی های سازمان می‌شوند. در واقع می توان گفت که بانی در این حالت بخشی از اموال خود را به فروش می‌رساند و نقد حاصل از آن را برداشت می‌کند و در ادامه همان دارایی را به شکل نسیه به همراه پرداخت مقداری سود بازخرید می‌کند.

اوراق مرابحه تامین سرمایه شرکت‌های تجاری

یکی دیگر از انواع اوراق مرابحه شامل اوراق مرابحه تامین سرمایه شرکتهای تجاری است که یک شرکت به عنوان تامین کننده سرمایه فعالیت خود را شروع می‌کند. این شرکت که یک شرکت ناشر یا واسط است با فروش اوراق مرابحه، وجوه مورد نیاز را بدست می‌آورد سپس کالاهای مورد نیاز دیگر شرکتها را خریداری میکند و آن را به صورت اقساطی به آنها میفروشد سپس سودهایی که در سررسیدهای مشخص از سمت شرکت بانی دریافت میکند را پس از کسر کارمزد خود به سرمایه گذاران پرداخت می کند.

اوراق مرابحه رهنی

آخرین نوع از اوراق مرابحه هستند که در آن به تامین مالی برای بانکها و موسسات مالی مانند لیزینگها اقدام می کنند. در واقع تامین نقدینگی به منظور اعطای تسهیلات همواره از طریق جذب سپرده نخواهد بود و این موسسات می توانند با تبدیل تسهیلات خود به اوراق بهادار و فروش آن وجوه نقد مورد نیاز را تامین کنند و به متقاضیان تسهیلات اعطا کنند. سپس هنگام سود تسهیلات دریافتی را به دارندگان اوراق مرابحه در سررسیدها مشخص پرداخت می کنند.

نکات مهم قبل از خرید اوراق مرابحه

اوراق مرابحه از جمله عقود مشارکتی است. به این معنی که دارندگان اوراق مرابحه و سرمایه گذاران با یکدیگر در دارایی مورد نظر به صورت مشاع مالکیت دارند.
دومین مطلب مهم در خصوص اوراق مرابحه این است که مشخصات این اوراق می بایست به طور دقیق به آگاهی خریدار برسد. این اطلاعات شامل قیمت واقعی و قطعی کالا، جنس یا هر چیز دیگری و همچنین نرخ سود است و در صورتیکه در هر کدام اشتباهی در اطلاع رسانی رخ داده باشد شخص خریدار طبق اصل خیار فسخ (اختیار باطل کردن قرارداد) می‌تواند قرارداد مذکور را باطل کند.
مشخصا در خرید اوراق مرابحه تاریخ سررسید، سود سالانه و موارد دیگری که در اطلاعیه پذیره نویسی ذکر شده است می بایست توجه نمود.
ارزش اسمی اوراق مرابحه نیز دیگر پارامتر مهم است که معمولا 100 هزار تومان است.
اوراق مرابحه قابلیت معامله در بازار ثانویه مرابحه را دارد.
منبع: کاریزما