ایرانیان در همه شهرها غروب سه‌شنبه آخر سال را با برافروختن آتش و پریدن از روی آن جشن می‌گیرند.
تاریخ انتشارسه شنبه ۲۲ اسفند ۱۴۰۲ - ۱۲:۰۸
کد مطلب : 25894
آداب و رسوم جشن چهارشنبه سوری در شهرهای ایران
۰
این جشن میراث پیشینیان است و همواره با شادی و پایکوبی همراه بوده است. این روزها برخی از آداب نامتعارف در جشن چهارشنبه سوری وارد شده که اصلا ارتباطی با آیین کهن ایران زمین ندارد. استفاده از ترقه و فشفشه و وسایل خطرناک در چنین روزی در گذشته رایج نبوده.
آداب و رسوم جشن چهارشنبه سوری
کوزه شکنی
کوزه شکنی آیینی است که جهت از بین بردن بدیُمنی انجام می شد. پس از پریدن از روی آتش نوبت به شکستن کوزه هایی بود که نحوست خانه را در خود نگاه داشتند. این رسم با کمی تفاوت در اغلب شهرها هنوز هم اجرا می شود.
در تهران قدیم رسم بود که مردها به نقاره خانه می رفتند و همراه با آداب و رسوم خاص و نواختن نقاره ها، کوزه ها را با کوبیدن به زمین، می شکستند. زنان خانه نیز چند سکه درون کوزه انداخته و آن را از پشت بام منازل به داخل کوچه می انداختند.
در خراسان طبق آداب خاصی کوزه ها شکسته می شد. ابتدا چند سکه، زغال و نمک درون کوزه می گذاشتند. سپس تمام اهالی خانه جهت دفع بلا، کوزه را دور سر می گردانند تا شومی و حادثه بد به کوزه منتقل بشود. سرنوشت این کوزه ها نیز پرت شدن از بالای بام به داخل کوچه است.
در بخش شرقی و جنوب شرقی ایران زمین نیز این رسم با کوزه های کهنه و قدیمی اجرا می شد. همه اهالی در جشن چهارشنبه سوری کوزه های قبلی را می شکستند تا بلا دفع شود. سپس به بازار رفته و کوزه های نو تهیه می کردند. هیچ کوزه ای بیشتر از یک سال در خانه نمی ماند و همیشه کوزه ها پاکیزه و سالم بود.
قاشق زنی
جشن چهارشنبه سوری سراسر شادی و خنده و مراسم جالب است. قاشق زنی شاید از همه رسوم، شادی آورتر باشد. معمولا دختران و پسران جوان لباس مبدل می پوشیدند و به خصوص چهره خود را با شال یا چادر و … می پوشاندند. هدف از تغییر لباس، این بود که شناخته نشوند. سپس به صورت گروهی یا تک به خانه همسایه ها و فامیل و آشنایان می رفتند.
در مراسم قاشق زنی فردی که صورتش را پوشانده باید بدون حرف زدن از صاحبخانه تقاضای خوراکی کند. دخترها و پسرهای جوان یک کاسه و قاشق بر می داشتند. به در هر خانه ای که می رسیدند قاشق را به کاسه زده و صاحبخانه را با خبر می کردند. صاحبخانه نیز با شنیدن صدای قاشق و کاسه قدری آجیل یا شکلات یا شیرینی یا پول در کاسه می گذاشت.
شال اندازی
مراسم هیجان انگیز شال اندازی در فرهنگ ایرانی معنا و مفهوم گسترده ای دارد. به طور کلی رسم بر اینست که جوانان چند دستمال حریر یا شال ابریشمی را گره می زدند تا یک طناب رنگارنگ و بلند درست شود. حالا باید مخفیانه از دیوار یا راه پله به پشت بام رفته و طناب را از دودکش وارد خانه کنند. یک سر طناب در دست جوان و سر دیگر از سوراخ دودکش وارد خانه شده.
این روش گاهی برای جواب گرفتن در خواستگاری انجام می شد. پسری که قصد خواستگاری از دختر خانه را داشت، جوابش را از این طریق می گرفت. دختر نشانه ای به انتهای طناب وصل می کرد که حکم همان جواب را داشت.
شال اندازی در جشن چهارشنبه سوری گاهی به نیت فال انجام می شد. جوانان بر بالای بام رفته و طنابی از شال های ابریشمی گره زده را از دودکش به داخل خانه می فرستادند. سپس با چند سرفه صاحبخانه متوجه حضور آنان می شد. اهالی خانه از قبل منتظر بودند و هدایایی را آماده داشتند. این هدایا به سر شال بسته می شد و نوعی فال به حساب می آمد. برای مثال:
نان: به نشانه نعمت و فراوانی، انار: به نشانه فرزند آوری و اولاد، گردو: به نشانه طول عمر، سکه نقره: به نشانه سپید بختی و بادام یا فندق: نمادی از استقامت در برابری مشکلات بود.
بخت گشایی و خوردن آجیل مشکل گشا
جشن چهارشنبه سوری بدون آجیل مشکل گشا معنایی ندارد. در باورهای کهن ایرانی مردم در این شب می توانند آرزو کنند. خوردن آجیل شیرین در این شب جهت رفع مشکلات و امید به برآورده شدن خواسته ها است. برخی اعتقاد دارند که آجیل مشکل گشا، چشم زخم و بلا را دور می کند. همه اجزای این آجیل شیرین و بدون نمک است. در باور رایج خوردن آجیل مشکل گشا برای باز شدن بخت نیز انجام می شود.
بوته افروزی پس از آتش بازی
بوته افروزی از اصلی ترین مراسم جشن چهارشنبه‌سوری است. با تاریک شدن هوا، اهالی به فضای باز یا پشت بام ها رفته و بوته روشن می کردند. بوته های گون یا خار در کپه های فرد و معمولا 7 تایی برای این کار از قبل تهیه می شد. همه اهالی خانه از روی آتش می پریدند.. ایرانیان فوت کردن آتش برای خاموش شدن را جایز نمی دانستند. پس از خاموش شدن بوته ، خاکستر ها جمع شده و بیرون از منزل ریخته می شد. ایرانیان معتقد بودند همراه این خاکسترها غم و درد نیز از خانه خارج می شود.
سپس طی مراسم زیبایی ، فردی که خاکستر را برده به کلون درب را به صدا در آورده و اجازه ورود می گرفت.
صاحبخانه: کیستی؟
فرد بیرون در: منم
-از کجا میایی؟
از عروسی
-چه آورده ای؟
تندرستی
فال گوش نشینی
در تاریکی شب دختران جوان و هر کس که نیتی داشت، به کوچه می رفتند. این آدم ها به نیت برآورده شدن خواسته و یا بخت گشایی در گوشه ای می ایستادند و به حرف های رهگذران گوش می دادند. اولین کلمات می توانست فال نیک یا بد باشد. برای مثال شنیدن مشاجره بین دو نفر به مفهوم عدم رسیدن به خواسته بود. اگر هم صحبت های خوشایند و شیرین تر به گوش می رسید که به مفهوم فال نیک و اقبال خوش است.
خوراکی های چهارشنبه سوری
مهم ترین خوراکی در جشن چهارشنبه سوری آجیل مشکل گشا است. این آجیل از دانه ها و مغزهای مفید و پر خاصیت تشکیل شده.
بادام، فندق، پسته، تخمه ( هندوانه، کدو، خربزه) شاهدانه، نخود برشته، انجیر، میوه های خشک و …. یک آجیل خاص را تشکیل می دهند. آجیل مشکل گشا نشانه ای از برکت، شادی و شگون است.
به باور قدیمی ها خوردن آجیل در شب چهارشنبه‌سوری، خلق و خو را خوش می کند. آجیل مشکل گشا علاوه بر اهالی برای قاشق زن ها هم بود.
غذاهای چهارشنبه سوری
ایرانیان مردمان شاد و خوش خوراکی هستند. در بین همه رسوم کهن ایران زمین، طبخ غذاهای خوشمزه و مطبوع نیز رایج بوده است. خوردن رشته پلو و آش رشته در جشن چهارشنبه سوری بسیار رایج بود. طبق یک باور رایج این کار به نیت در دست داشتن رشته امور انجام می شده است.
از دیگر غذاهای چهارشنبه‌سوری :
سبزی پلو ماهی، ماهی دودی با پلو، دلمه برگ مو، پلوی هفت رنگ بوده است.
جشن چهارشنبه سوری در استان های مختلف
چهارشنبه سوری در شیراز
علاقه شیرازی ها به حافظ را نمی توان نادیده گرفت. مهم ترین قسمت مراسم چهارشنبه سوری شیرازی ها، حافظ خوانی و فال حافظ است. فال گوش ایستادن و پریدن از بوته و بقیه مراسم شبیه به دیگر مناطق انجام می شود.
غذای مخصوص این شب نیز “آش ابودردا “است که طی مراسم خاصی طبخ می شود. زیارت شاهچراخ برای برآورده شدن نیت و بخت گشایی، ریختن کندر و اسفند در آتش برای دفع چشم زخم نیز خاص شیرازی هاست.
جشن چهارشنبه سوری در مشهد
مشهدی ها نزدیک غروب آفتاب، هفت بوته هیزمی، آتش روشن می کنند. پیر و جوان همگی از روی آتش می پرند و سپس خاکستر هیزم ها را اهل خانه جارو زده، به باد می سپارند. از دیگر مراسم شکستن طرف های کهنه و کوزه های کهنه جرم گرفته است.
در کوزه ها زغال برای رفع سیاه روزی، نمک دفع بدبختی و سکه رفع تنگدستی قرار می دهند. یکی از اعضای خانه نیز کوزه را از پشت بام به کوچه انداخته و می گوید: “درد و بلای این خانه را در کوچه ریختم”
چهارشنبه سوری در رشت
مردم رشت برای شادی آفریده شده اند و از هر مراسمی برای برپا کردن بساط طرب استفاده می کنند. خوردن آجیل، قاشق زنی، پریدن از روی آتش، فال گوش و دیگر رسوم در این شهر بارانی نیز اجرا می شود. نکته جالب اینکه خاکستر آتش ها جمع آوری شده و صبح روز بعد پای درخت ها ریخته می شود. این کار به نیت باروری و محصول آوری درختان است.
چهارشنبه سوری در سنندج
مراسم آتش افروزی و پریدن از روی آتش در سنندج قدری متفاوت است. در این خطه علاوه بر بوته، یک جارو را درون کوزه سفالی گذاشته و با اسپند آتش می زنند و کوزه را به بیرون از خانه می برند. شخصی که کوزه را دور می اندازد نباید پشت سرش را نگاه کند. به باور مردم سنندج با این کار، روابط خانوادگی محکم تر می شود.
در جشن چهارشنبه سوری مردم دسته جمعی به صحرا می روند و رقص محلی (هه لپه ر کی) را گروهی اجرا می کنند. این مراسم شبیه به سیزده بدر در عید نوروز است. جالب اینکه مادرها چند تار از موی فرزندشان را بریده و به آب می سپارند. بازی تخم مرغ شکستن هم از بازی های گروهی ویژه این شب است.
چهارشنبه سوری در تبریز
جوانان تبریزی در صبح و قبل از طلوع آفتاب به بیرون از خانه رفته و هفت بار از روی آب نهر می پرند. خواندن ترانه “آتیل ماتیل چهارشنبه آینا تکین بختیم آچیل چهارشنبه” در حین پریدن از روی آب مرسوم است. جالب تر اینکه در چهارشنبه سوری برخی به پشت بام ها رفته و به روی عابرین گلاب می پاشند. تبریزی ها اعتقاد دارند این کار سعادت را در زندگی جاری می کند. خوردن آجیل،”چهارشنبه یمیشی” از دیگر رسوم این خطه است.
منبع: پویا اندیش
آخرین عناوین
