دلارزدایی هدف مشترک کشورها شده است

به گزارش صدای بانک از اگزیم نیوز، این روزها بسیاری از جوانان، ایران را با کشورهای همسایه مقایسه می‌کنند و معتقدند در زمینه اقتصادی این کشورها شرایط بهتری دارند.
محمدجواد ایروانی وزیر اسبق امور اقتصادی و دارایی وعضو فعلی مجمع تشخیص مصلحت نظام در گفت‌وگویی به پرسش‌ها و ابهامات مطرح شده در این زمینه پاسخ داد که در ادامه می‌خوانید.
با گذشت چهار دهه از انقلاب اسلامی، عملکرد کشور در حوزه اقتصاد با انتقاداتی مواجه است. جوانان با مقایسه وضعیت اقتصاد ایران با کشورهای همسایه معتقدند ایران در حوزه اقتصاد، عقب‌مانده است. پیشرفت‌ها را هم ناشی از پیشرفت فناوری می‌دانند. پاسخ شما به این ابهامات چیست؟ چرا چنین تصوری ایجاد شده است؟
ایروانی: اگر بخواهیم به صورت واقع‌بینانه به دستاوردهای انقلاب اسلامی بپردازیم باید بگویم که پیشرفت‌های جمهوری اسلامی ایران بسیار چشمگیر و برجسته است. مهم‌ترین موضوعی که وجود داشت قطع وابستگی سیاسی و اقتصادی بود. اقتصاد ایران از یک اقتصاد نفتی وابسته به بیگانگان به یک اقتصاد ملّی مقاوم تبدیل شده است. به جوانان عزیز می‌گویم که کشورهای غربی علاقه‌ای به پیشرفت ایران ندارند و برای این کار برنامه‌ریزی می‌کنند.
در ابتدای انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی به راه افتاد و در همان زمان و تا الان که در حال گفت‌وگو هستیم، تحریم‌ها ادامه داشته و دولت‌های مختلف آمریکا به میزان آن افزوده‌اند. جنگ تحمیلی، ۸ سال به طول انجامید، اما این اتفاق برای کشورهای همسایه ما نیفتاد. هیچ کدام از همسایگان ایران ۸ سال درگیر جنگ نبودند و ۴۵ سال تحت شدیدترین تحریم‌ها قرار نداشتند.
در نتیجه مقایسه شرایط فعلی ایران با کشورهای همسایه باید با اتفاقات گذشته آن نیز مقایسه شود. در همین حال ایران توانسته با شرایط تحریمی که داشته به دستاوردهای مهمی دست پیدا کند. هنوز افرادی که انقلابی هستند که برای فرزندان و دیگران تعریف کنند که در آن زمان اغلب پزشکان بنگلادشی و هندی در ایران حضور داشتند، اما ایران اکنون یکی از کشورهای پیشرو در زمینه پزشکی است. تا اینجا به مقایسه ایران با کشورهای همسایه اشاره شد، اما اینکه حالا در سایه تحریم‌ها چه میزان پیشرفت اقتصادی اتفاق افتاده مهم است.
ما در ارتقای شاخص توسعه انسانی HDI پس انقلاب اسلامی به رتبه نخست دست یافته‌ایم. همچنین نرخ ضریب جینی نسبت به ابتدای انقلاب اسلامی بهبود یافته است. بدهی خارجی کشورهای همسایه ایران و حتی کشورهای دیگر که با ایران مقایسه می‌شود ریال بسیار بیشتر از ایران است.
ایران در مقایسه با کشورهای ترکیه، کره جنوبی، اندونزی، امارات، مالزی، عربستان سعودی، قطر و پاکستان بدهی ناچیز خارجی دارد. نکته مهم دیگر این که در گذشته ایران به نفت وابستگی بسیار زیادی داشت، اما در طول سال‌های پس از انقلاب اسلامی صادرات غیرنفتی روند صعودی به خود
همچنین در بخش مواد غذایی که در گذشته وابستگی وجود داشت و اکنون در کشور تولید می‌شود و محصولات راهبُردی کشاورزی نیز تولید داخلی است. در زمینه گازرسانی در دنیا رتبه سوم جهان را داریم و اکنون تقریباً همه شهرها و روستاهای ایران از نعمت گاز بهره‌مند هستند. در زمینه فرآورده‌های نفتی مانند بنزین نیز وابستگی وجود داشت، اما امروز علاوه بر خودکفایی جایگاه دوم ارزان‌ترین کشور در جهان را در زمینه ارزانی این فرآورده نفتی داریم. در جمهوری اسلامی ایران دسترسی مردم به رادیو و تلویزیون به جای پرداخت تعرفه کابلی رایگان است و اکثریت مردم از اینترنت بهره‌مند هستند.
اگر بخواهم خلاصه توضیح دهم، افزایش تولید فرآورده‌های پالایشگاهی و پتروشیمی، ارتقای به رتبه‌های بالای جهانی در صنایع فولاد و سیمان، افزایش حدود ۳۰ برابری تعداد سدهای کشور و خودکفایی در سدسازی، دسترسی ۱۰۰ درصدی مردم به برق و جایگاه سوم ارزانترین قیمت برق در دنیا، رشد و ارتقای رتبه در زیرساخت‌های حمل‌ونقل زمینی، ریلی، هوایی و دریایی، ارتقا به رتبه ۱۶ در صنعت تولید وسایل نقلیه در دنیا و ارتقا از تولید صفر تا رتبه ۱۹ دنیا در تولید وسایل نقلیه باربری و مسافربری و رتبه اوّل نظامی و امنیّتی منطقه از بخشی از دستاوردهای انقلاب اسلامی ایران است.
اهداف اقتصادی انقلاب اسلامی چه بود و مردم چه هدفی را دنبال می‌کردند؟
ایروانی: مهم‌ترین نکته تبعیض اقتصادی بود که پس از انقلاب اسلامی این موضوع رفع شد. با یک نگاه مبنایی‌تر به مقوله پیشرفت اقتصادی، می‌توانیم عناصر اساسی شکل‌دهنده پیشرفت اقتصادی در ایران پس از انقلاب اسلامی را مورد بحث و بررسی قرار دهیم. انقلاب اسلامی ایران به رهبری معمار کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی (ره)، در عرصه اقتصادی بر مبنای دو رکن تعالیم اسلام و مشارکت مردم، تحولات و ابداعات خاص خود را به همراه داشت. با توجه به تبعیض‌ها و بی‌عدالتی‌ها و محرومیت‌های گستردهای که در دوران منحوس پهلوی در کشور فراگیر شده بود، تأسیس نهادهایی که بتوانند شور و سرزندگی زمان انقلاب را به عرصه‌های سازندگی و محرومیت‌زدایی جهت‌دهی کنند، امری ضروری بود.
پس از تصویب قانون اساسی و اصول مندرج در فصل چهارم پیرامون اقتصاد و امور مالی عملاً بنیان نظام اقتصادی جدیدی در کشور بنا شد. در اصل ۴۳ قانون اساسی، استقلال اقتصادی جامعه، ریشه‌کن کردن فقر و محرومیت و برآوردن نیازهای انسان در جریان رشد با حفظ آزادگی او مورد تأکید قرار گرفته و مواردی چون تأمین نیازهای اساسی خانوارها، برنامه‌ریزی برای تأمین شرایط و امکانات کار برای همه، جلوگیری از سلطه اقتصادی بیگانگان بر اقتصاد کشور، خودکفایی در تولیدات کشاورزی، دامی و صنعتی و... به عنوان ضوابط اقتصاد جمهوری اسلامی ایران برشمرده شده است.
مهم‌ترین نهادهای تأسیس شده در اقتصاد ایران پس از انقلاب اسلامی کدام است؟
ایروانی: اولین نهاد به قانون بر می‌گردد. «قانون اساسی» جهت‌گیری‌ها و خط مشی‌های کلان اقتصادی را در خدمت بسط عدالت اجتماعی و تأمین معیشت تمامی اقشار و خانوارهای ایرانی قرار داد. علاوه بر این بسیاری از «قوانین عادی» مورد بازنگری و بازنویسی قرار گرفت؛ قوانینی چون قانون بانکداری بدون ربا، قانون محاسبات عمومی، قانون مالیات‌های مستقیم، قانون بخش تعاونی، قانون اصل ۴۴، قانون حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی کشور و حمایت از کالای ایرانی، قانون ارتقای سلامت اداری و مقابله با فساد، قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، قانون مبارزه با پولشویی و... همگی به منظور ساماندهی اقتصاد کشور و شکوفایی استعدادهای مردم و رفع فقر و فساد و تبعیض در اقتصاد کشور تهیه و تصویب شد.
دومین نهاد تاسیس شده به نهادسازی اقتصادی مربوط است. بعد از انقلاب اسلامی، با رهنمودها و فرامین حضرت امام خمینی (ره)، روحیه انقلابی و جهادی مردم و انقلابیون، در قالب نهادهایی چون جهاد سازندگی، بسیج مستضعفین، کمیته امداد در جهت سازندگی و محرومیت‌زدایی در اقصی نقاط سراسر کشور تأسیس و فعال شدند.
نهادهای انقلاب اسلامی در طول انقلاب نقش بسیار مهمی در راستای گسترش عدالت و رفع محرومیت و توانمندسازی اقشار کم برخوردار ایفا کرده‌اند. در بخش بعدی می‌توان به نهاد سیاستگذاری و برنامه‌ریزی اشاره کرد.
پایه‌ریزی یک نظام متقن سیاستگذاری و نظارت بر اجرای سیاست‌ها از نوآوری‌های رهبری در عرصه راهبری و مدیریت منسجم کشور بوده است. مقام معظم رهبری علاوه بر بیانات و هدایت‌های مستمر برای شکوفایی و رونق اقتصاد ایران در دوره‌های مختلف پس از انقلاب، با ابلاغ سیاست‌های کلّی در حوزه اقتصاد و نامگذاری اقتصادی سال‌های جدید شمسی در طی سالیان متمادی نقش استثنایی را برای ارتقای و پیشرفت اقتصاد ایران ایفا کرده‌اند. نگاهی به ابلاغ سیاست‌های کلی رهبر معظم انقلاب در زمینه اقتصاد نشان می‌دهد توجه به این مسائل باید در اولویت قرار بگیرد.
سیاست‌های کلی امنیت اقتصادی در سال ۷۹ ابلاغ شد. همچنین اصل ۴۴ قانون اساسی در سال ۸۴، سیاست‌های کلی مشوق‌های سرمایه‌گذاری در سال ۸۹، سیاست‌های کلی تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی در سال ۹۱، سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی در سال ۹۲ و توسعه دریامحور در سال ۱۴۰۲ از موارد ابلاغی رهبر انقلاب اسلامی در زمینه اقتصاد است.
سیاست‌های کلّی در حوزه اقتصاد در کنار سیاست‌های کلّی برنامه‌های پنج‌ساله کشور و سیاست‌های کلّی حوزه امور زیربنایی (شامل انرژی، منابع طبیعی، منابع آب، معدن، حمل و نقل، مسکن، شهرسازی، صنعت، کشاورزی، محیط زیست) مجموعه و منظومه ارزشمندی از ادبیات پیشرفت اقتصادی را با همکاری و مشورت نخبگان و اندیشمندان کشور در دسترس مسئولان اجرایی قرار داده است.
آیا سیاست‌های کلی ابلاغ شده نقشه راه اقتصاد کشور شده است؟
ایروانی: بله. در این زمینه می‌توان ادعا کرد که با توجه به ابتکارات رهبری در تولید اسناد بالادستی پیشرفت اقتصادی و همچنین اسناد پشتیبانی که توسط کارشناسان و متخصصین اقتصادی پیرامون این ابتکارات تولید شده است، بنیان و نظریه اقتصاد مقاومتی هم از جنبه نظری و هم از جنبه عملی، تا حدّ زیادی ترسیم شده و شکل گرفته و تولید فکری که در طی این سال‌ها در حوزه اقتصادی جمهوری اسلامی صورت گرفته، منبع و مرجع معتبر و قابل اطمینانی برای اساتید، دانشجویان، پژوهشگران و اندیشمندان اقتصادی است.
در عرصه اجرا البته به تناسب میزان تعهد و التزام عملی به این خط‌مشی‌ها، شکوفایی و توانمندسازی و پیشرفت و استقلال اقتصادی حاصل شده است. راهبرد پیشرفت یعنی رشد به همراه عدالت بدون تخریب محیط زیست فرهنگی و مادی و با بهره‌مندی آحاد جامعه از نتایج پیشرفت، عنصر موفقیت در حوزه اقتصاد مقاومتی است.
نقش تحریم‌ها در جلوگیری از پیشرفت مدنظر اقتصاد ایران چقدر بوده است؟
ایروانی: مهم‌ترین موضوعی که جوانان امروز باید بدانند این است که قدرت‌های استکباری و استعماری تا قبل از انقلاب اسلامی، ایران را ملک خود و منابع آن را متعلق به خود و دولت ایران را مجری سیاست‌های خود در منطقه می‌دانستند، اما بعد از انقلاب اسلامی دست‌شان از سیاست و اقتصاد ایران قطع شد. در مقابل آنها نیز از اول انقلاب تحریم‌ها و فشارها و محدودیت‌های گوناگونی را علیه اقتصاد ایران وضع کردند.
این تحریم‌ها در دوران دفاع مقدس گسترش یافت، اما رزمندگان و جوانان انقلابی و ملت بزرگ ایران با صبر راهبردی و مجاهدت خستگی‌ناپذیر از این موانع عبور کردند و سرافرازانه جنگ را به پیروزی رساندند. بعد از جنگ تحمیلی نیز این تحریم‌ها ادامه داشت و دشمنان، جنگ سرد و تهاجم فرهنگی را در دستور کار خود قرار دادند، اما از آنجا که در این عرصه هم ناکام ماندند، مبتنی بر برخی فتنه‌گری‌ها و خیانت‌های نفوذی های داخلی مجددا از دهه ۸۰ بر افزایش فشارها و تحریم‌های ظالمانه بر اقتصاد ایران متمرکز شدند.
جنگ اقتصادی و مالی در این دوران در دستور کار آمریکا و هم‌پیمانان غربی او به منظور متوقف کردن پیشرفت‌های اقتصادی و فنی و نظامی ایران قرار گرفت و به قول خودشان زیرساخت‌های تحریم‌های فراگیر و فلج‌کننده را در عرصه بین‌المللی علیه جمهوری اسلامی ایران شکل دادند که شرح این جنگ مالی را می‌توانید در کتاب خوان زاراته و ریچارد نفیو که به معمار تحریم‌های ایران معروف است، مطالعه کنید.
این تحریم‌ها گر چه مشکلات فراوانی را برای کشور ما ایجاد کرد، از این رو رهبری انقلاب و مسئولان و نخبگان و آحاد ملت از این تحریم‌ها برای شناسایی و برطرف کردن نواقص و ضعفهای اقتصاد کشور استفاده کرده‌اند و در واقع تهدید تحریم‌ها به فرصت استقلال و پیشرفت و خوداتکایی تبدیل کردند. امروز می‌توانیم ادعا کنیم که ملت ایران تا حد زیادی از تحریم‌ها عبور کرده و آنها را بی‌اثر کرده است.
اکنون وضعیت اقتصادی ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ایروانی: از آنجا که جهان امروز از هژمونی آمریکا و جهان تک‌قطبی عبور کرده است، ظرفیت‌ها و آمادگی‌های زیادی در دنیا وجود دارد که جمهوری اسلامی بر بستر آنها همکاری‌های دو و چندجانبه گسترده را در دنیا شکل دهد. در دولت سیزدهم به دلیل باوری که به این امر وجود دارد، شاهد رشد سریع تعاملات اقتصادی با همسایگان و کشورهای منطقه و پیمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در همین شرایط تحریم هستیم.
یک نکته مهم اینکه گسترش استفاده از ابزار غیرقانونی تحریم از سوی قدرت‌های بین‌المللی، باعث نظم جدید در جایگزینی ارز جهان روا یا ارزهای ملی یا ترتیبات پرداخت بین‌المللی منطقه‌ای بجای سوئیفت شده است. بسترسازی فارغ از مسئله تحریم، روی‌آوری به سایر ارزها برای تسویه تجارت بین‌المللی به دلیل مصون ماندن از کاهش و نوسانات دلار و جنگ‌های ارزی در دنیا مورد توجه قرار گرفته و در جریان عملیاتی شدن است؛ روی آوردن به نظیر ارز بریکس توسط بانک توسعه جهانی NDB مورد توجه است.
اگر به ۴ دهه اخیر نگاهی بیاندازید، مهمترین خدمات ماندگار انقلاب اسلامی در حوزه اقتصاد را کدام موارد می‌دانید؟ مثلا توسعه روستاها، گازکشی، مسکن مهر، یارانه، سهام عدالت یا موارد دیگر.
ایروانی: جریان خدمتگزار و جهادی که در طول سالیان پس از انقلاب در متن ملت و در متن ادارات کشور و البته در موارد متعدد به عنوان مسئولین اداره کشور حضور داشته‌اند، خدمات و دستاوردهای فراوان و افتخارآمیزی پس از انقلاب اسلامی عرضه کرده است و کشور ایران را از یک وابسته به قدرت‌ها و عقب‌مانده در توسعه، به یک قدرت اقتصادی منطقه‌ای و جهانی تبدیل شده است.
برخی از شاخص‌هایی که حاکی از خدمات ماندگار انقلاب اسلامی در بهبود وضعیت اقتصادی مردم ایران پس از انقلاب اسلامی است، عبارت‌اند از رشد ۱۰ برابری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی، دستیابی به رتبه نخست رشد علمی در جهان، ارتقا رتبه علم نانو از رتبه ۵۸ به ۱۶ جهان و ارتقا از رتبه ۴۵ به ۱۰ جهان در علم هوافضا از مهم‌ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی به شمار می‌رود.
اگر بخواهم به صورت خلاصه توضیح دهم در علم بیوشیمی و زیست مولکولی ارتقا از رتبه ۵۲ به ۱۷ جهان، در علوم فیزیک ارتقا از رتبه ۵۶ به ۱۳ جهان، در علوم ریاضی ارتقا از رتبه ۴۷ به ۱۳ جهان، در علوم ژنتیک و سلول‌های بنیادی ارتقا به رتبه ۲ دنیا، در علوم داروسازی ارتقا از رتبه ۴۹ به ۱۱ جهان اتفاق افتاده است.
همچنین در بخش تعداد پزشکان رشد ۶ برابری داشتیم و افزایش نسبت پزشکان متخصص زن به مرد و افزایش پزشکان متخصص حوزه زنان، افزایش امید به زندگی از ۵۰ سال به ۷۵ سال، افزایش امید به زندگی زنان از ۵۷ سال به ۷۷ سال، افزایش غیرقابل مقایسه با قبل انقلاب در حوزه ورزش بانوان، کاهش ۹۰ درصدی مرگومیر زنان در هنگام زایمان، کاهش مرگ و میر کودکان از ۱۲۰ فوت به ۱۵ فوت در یک هراز نفر را داشتیم. در زمان کرونا متخصصان کشور به خوبی نشان دادند که تحریم‌ها فایده‌ای ندارد و پیشتازی در مهار هوشمندانه کرونا و تولید واکسن اتفاق افتاد.
موضوعات مهم دیگری هم وجود دارد که خیلی از مردم به آن توجه ندارند. پیش از انقلاب اسلامی دسترسی به آب آشامیدنی سالم برای همه فراهم نبود، اما این اکنون ۹۶ درصد مردم از آن بهره‌مند هستند. همچنین ۹۰ درصد مردم از تلفن همراه استفاده می‌کنند. نگاهی به حوزه خدمات هم نشان می‌دهد جادهسازی، آبرسانی، برقرسانی و پیگیری طرحهای توسعه روستایی و عشایری و گازرسانی به شهر و روستاهای کشور در وضعیت مطلوبی قرار دارد. مسکن مهر هم به عنوان یک پروژه عمرانی موفق اجرا شد که ادامه نیافت.